سوال مطالعه مروری
این مطالعه برای ارزیابی اثربخشی تکنیک‌های مختلف لیزر فوتوکوآگولاسیون (laser photocoagulation) در رتینوپاتی پرولیفراتیو (proliferative retinopathy) مربوط به بیماری سلول داسی‌شکل (sickle cell disease) (بروز عوارض تهدید کننده بینایی با توجه به رشد بیش از حد رگ‌های خونی در پشت چشم)، صورت گرفته است.
پیشینه
بیماری سلول داسی‌شکل یک اختلال ژنتیکی است که در بسیاری از اندام‌ها از جمله چشم بروز می‌کند. مشکلات ناشی از آن اغلب در قسمت پشت چشم (شبکیه چشم) ایجاد می‌شود. تعدادی از افراد مبتلا به این بیماری، با توجه به رشد رگ‌های خونی بیش از حد در شبکیه چشم، دچار عوارض تهدید کننده بینایی می‌شوند که تحت عنوان رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی‌شکل شناخته شده‌اند. لیزردرمانی برای کنترل رشد عروق خونی جدید در چشم آسیب‌دیده، استفاده می‌شود. انواع مختلف لیزر و نیز تکنیک‌های مختلف لیزر برای درمان وجود دارد. با این حال، مشخص نیست که این درمان‌های مختلف لیزر، نسبت به عدم درمان یا دیگر مداخلات، مزایای اثربخشی و بی‌خطری کافی دارند یا خیر.
تاریخ جستوجو
شواهد تا این زمان به‌روز است: 21 سپتامبر 2015.
ویژگی‌های مطالعه
این مطالعه، شامل دو کارآزمایی تصادفی‌سازی شده با 341 چشم از 238 شرکت‌کننده بود که در آنها روش درمان با استفاده از لیزر نسبت به عدم-مداخله مقایسه شده بود. 121 مرد و 117 زن با محدوده سنی 13 تا 67 سال حضور داشت. در این کارآزمایی‌ها، انواع مختلف درمان با لیزر به کار گرفته شده بود. در یکی از کارآزمایی‌ها، درمان با استفاده از لیزر پراکنده انجام شده بود، در این مطالعه، از لیزر آرگون، در نزدیکی عروق خونی جدید در شبکیه چشم استفاده شده بود. در کارآزمایی دوم، از لیزر انعقادی عروق تغذیه کننده استفاده شده بود که در آن از لیزر زنون و لیزر آرگون به طور مستقیم برای تغذیه رگ‌های خونی استفاده شد. شرکتکنندگان به طور میانگین به مدت 21 تا 47 ماه پیگیری شدند.
نتایج کلیدی
شواهد ترکیبی درباره مزایای استفاده از لیزردرمانی در افراد مبتلا به رتینوپاتی مربوط به بیماری سلول داسی‌شکل وجود دارد. به عنوان مثال، تاثیر لیزردرمانی در متوقف کردن پیشرفت عروق خونی جدید و توسعه ضایعات جدید تا حد زیادی بین دو گروه دارای تفاوت چندانی نیست. با این حال، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ممکن است لیزر درمانی باعث پیشگیری از دست دادن بینایی و عوارض تهدید کننده بینایی شود. داده‌های مهمی درباره پیامدهای مربوط به بیماران مانند کیفیت زندگی، گزارش نشده است.
بی‌خطری درمان با لیزر، به ویژه درمان با لیزر پراکنده با استفاده از لیزر آرگون، قابل قبول است. اگر چه در ارتباط با استفاده از لیزر زنون عوارض بیشتری وجود دارد، از دست دادن بینایی شایع نیست. با این حال، با توجه به این که کیفیت شواهد نسبتا پائین است، نتایج باید با احتیاط استفاده شود. برای بررسی بی‌خطری درمان با لیزر در مقایسه با سایر مداخلات، پژوهش بیشتری مورد نیاز است. علاوه بر این، پیامدهای مهم بیماران (مانند کیفیت زندگی و از دست دادن گواهینامه رانندگی) و هم‌چنین هزینه-اثربخشی آنها، باید بررسی شود.
کیفیت شواهد
هر دو کارآزمایی با توجه به روش انتخاب شرکتکنندگان برای گروه‌ها، در معرض خطر سوگیری (bias) قرار داشتند (به خصوص چون ممکن بود درمان برای هر دو چشم صورت بگیرد). یک مطالعه انجام گرفته در معرض خطر سوگیری گزارش‌دهی قرار داشت، زیرا برخی از نتایج به دست آمده فقط برای یکی از دو گروه درمانی ارائه شده بود.
نتیجه‌گیری‌های ما، بر اساس داده‌های حاصل از دو کارآزمایی بوده که در بیش از 20 سال پیش انجام شده است. در صورت عدم وجود شواهد بیشتر، لیزردرمانی برای رتینوپاتی مربوط به بیماری سلول داسی‌شکل باید به عنوان یکی از گزینه‌های درمانی برای پیشگیری از دست دادن بینایی و خونریزی ویتره در نظر گرفته شود. با این حال، به نظر نمی‌رسد که اختلاف فاحشی بین پیامدهای بالینی دیگر مانند بازگشت رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی‌شکل و ابتلای موارد جدید وجود داشته باشد. هیچ شواهدی مبنی بر ارزیابی اثربخشی در رابطه با پیامدهای مهم برای بیمار (مانند کیفیت زندگی یا از دست دادن گواهینامه رانندگی) وجود ندارد. به طور کلی، شواهد محدودی در مورد بی‌خطری وجود دارد و در مجموع، لیزر آرگون فوتوکوآگولاسیون پراکنده از نظر عوارض جانبی برتری دارد، اگر چه انعقاد لیزر عروق تغذیه کننده، تاثیر بهتری برای پیشگیری از خونریزی ویتره داراست. بررسی بی‌خطری درمان با لیزر در مقایسه با مداخلات دیگر مانند تزریق داخل ویتره عوامل ضد-فاکتور رشد اندوتلیال عروقی، نیاز به پژوهش بیشتری دارد. علاوه براین، پیامدهای مهم مرتبط با بیمار و هم‌چنین هزینه-اثربخشی آنها باید بررسی شود.
بیماری سلول داسی‌شکل (sickle cell disease)، شامل گروهی از هموگلوبینوپاتی‌های ارثی است که بر اندام‌های مختلف از جمله چشم تاثیر می‌گذارد. در برخی از افراد مبتلا به این بیماری، به دلیل انسداد گردش خون، تظاهرات چشمی در آنها افزایش می‌یابد. عمدتا عوارض تهدید کننده بینایی آن، به علت رتینوپانی پرولیفراتیو داسی‌شکل (proliferative sickle retinopathy) است که با تکثیر عروق خونی جدید مشخص می‌شود. لیزر فوتوکوآگولاسیون (laser photocoagulation) به طور گسترده‌ای در درمان رتینوپاتی پرولیفراتیو (تکثیری) مانند رتینوپاتی پرولیفراتیو سلول داسی‌شکل و رتینوپاتی پرولیفراتیو دیابتی قابل کاربرد است. بررسی اثربخشی و بی‌خطری لیزر فوتوکوآگولاسیون در درمان رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی‌شکل، برای پیشگیری از عوارض تهدید کننده بینایی، مهم است.
این مرور برای ارزیابی اثربخشی تکنیک‌های مختلف لیزردرمانی فوتوکوآگولاسیون در رتینوپاتی مربوط به بیماری سلول داسی‌شکل صورت گرفته است.
در این مطالعه، پایگاه ثبت کارآزمایی‌های هموگلوبینوپاتی گروه فیبروز سیستیک و اختلالات ژنتیکی در کاکرین (Cochrane Cystic Fibrosis and Genetic Disorders Group’s Haemoglobinopathies Trials Register) که از جست‌وجوهای بانک‌های اطلاعاتی الکترونیکی و جست‌وجوی دستی مجلات و مجموعه چکیده مقالات کنفرانس‌ها گردآوری شده بود، جستوجو شد. تاریخ انجام آخرین جستوجو: 21 سپتامبر 2015.
منابع زیر را نیز بررسی کردیم (24 مارچ 2015): منابع علمی سلامت آمریکای لاتین و کارائیب (LILACS)؛ پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) سازمان جهانی بهداشت و ClinicalTrials.gov.
در این مرور، کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده که در آنها لیزر فوتوکوآگولاسیون با عدم درمان در کودکان و بزرگسالان مقایسه شده بود، وارد شدند.
دو نویسنده به طور مستقل از هم، واجد شرایط بودن کارآزمایی، و خطر سوگیری (bias) کارآزمایی‌های وارد شده را بررسی کرده و داده‌ها را آنالیز کردند. برای کسب اطلاعات بیشتر با نویسندگان کارآزمایی تماس گرفتیم.
در این مطالعه، دو کارآزمایی (341 چشم متعلق به 238 کودک و بزرگسال) در نظر گرفته شد که در آنها اثربخشی و بی‌خطری لیزر فوتوکوآگولاسیون با عدم درمان در افراد مبتلا به رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی‌شکل مقایسه شده بود. 121 مرد و 117 زن با محدوده سنی 13 تا 67 سال حضور داشت. تکنیک لیزر فوتوکوآگولاسیون استفاده شده در هر دو کارآزمایی متفاوت بود؛ در یکی از کارآزمایی‌ها که به صورت تک‌مرکزی بود، لیزر فوتوکوآگولاسیون بخشی پراکنده با لیزر آرگون استفاده شد و در کارآزمایی دوم که به صورت دو-مرکزی بود، انعقاد خون فیدر (feeder) با استفاده از لیزر آرگون در یک مرکز و قوس زنون در مرکز دوم استفاده شد. دوره پیگیری در کارآزمایی اول، در بازه زمانی 21 تا 32 ماه و در کارآزمایی دوم در بازه زمانی 42 تا 47 ماه بود. هر دو کارآزمایی به دلیل روش تصادفی‌سازی شرکتکنندگان مبتلا به بیماری دو طرفه در معرض خطر سوگیری انتخاب (تولید تصادفی توالی) قرار داشتند. یک مطالعه در معرض خطر سوگیری گزارش‌دهی قرار داشت.
با استفاده از لیزر فوتوکوآگولاسیون پراکنده، در یک کارآزمایی (174 چشم) گزارش داده شد که پسرفت رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی‌شکل در 30.2% از افراد در گروه لیزر و 22.4% از افراد گروه کنترل مشاهده شد (تفاوتی بین گروه‌ها وجود نداشت). در همان کارآزمایی گزارش داده شد که در 34.3% از مواردی (چشم‌هایی) که تحت درمان با لیزر قرار گرفته‌اند و در 41.3% از موارد گروه عدم درمان، تفاوتی بین گروه‌های درمان در مورد تاثیر لیزر بر رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی‌شکل جدید، مشاهده نشد. در کارآزمایی دوم، با استفاده از انعقاد عروق تغذیه کننده، داده‌های کاملی برای هیچ یک از دو گروه درمان، در مورد پیامدهای به دست آمده وجود نداشته است.
شواهدی از هر دو کارآزمایی (مبتنی بر341 چشم) وجود دارد که نشان می‌دهد لیزر فوتوکوآگولاسیون با استفاده از لیزر پراکنده یا انعقاد عروق تغذیه کننده ممکن است باعث پیشگیری از دست دادن بینایی چشم‌های دارای رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی‌شکل شود (در میانه (median) زمان پیگیری 21 تا 47 ماه). داده‌های به دست آمده از هر دو کارآزمایی نشان داد که درمان با استفاده از هر دو نوع لیزر آرگون و لیزر زنون از وقوع خونریزی ویتره (زجاجیه) پیشگیری می‌شود؛ البته تاثیر بازدارنده در روش درمان با لیزر عروق تغذیه کننده در مقایسه با روش لیزر فوتوکوآگولاسیون پراکنده بیشتر است.
با توجه به عوارض جانبی، بروز پارگی شبکیه چشم حداقل بود و تنها یک مورد گزارش شده است. داده‌های ترکیبی به دست آمده از هر دو کارآزمایی برای 341 چشم قابل دسترسی بود؛ تفاوتی بین گروه لیزر و بازوهای کنترل از نظر پارگی شبکیه چشم وجود نداشت. در رابطه با نئوواسکولاریزاسیون مشیمیه (choroidal neovascularization)، دریافتیم که درمان با استفاده از قوس زنون میزان قابل توجهی پُر-خطر است، اما با توجه به پیگیری طولانی-مدت بیشتر از سه سال یا بیشتر نشان داده شده که از دست دادن بینایی مربوط به این عارضه، غیر-معمول است.
داده‌های مربوط به کیفیت زندگی و دیگر عوارض جانبی، در کارآزمایی‌های وارد شده گزارش نشده بود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.