پیشینه
بسیاری از افراد مبتلا به سرطان درد متوسط تا شدیدی را تجربه می‌کنند که نیاز به درمان با داروهای مسکّن قوی دارند که به نام اوپیوئیدها طبقه‌بندی می‌شوند.
اکسی‌کدون (oxycodone) و مورفین (morphine) نمونه‌هایی از این اوپیوئیدها هستند که برای تسکین درد سرطان استفاده می‌شوند. با این حال، داروهای مسکّن قوی برای درد در همه افراد موثر نیستند و در همه افراد نیز به خوبی تحمل نمی‌شوند. هدف از این مرور ارزیابی این نکته بود که اکسی‌کدون با تسکین درد و تحمل‌پذیری بیشتری نسبت به داروهای مسکّن قوی دیگر برای بزرگسالان مبتلا به درد سرطان همراه است یا خیر.
ویژگی‌های مطالعه
برای این نسخه به‌روز، در نوامبر 2016، شش مطالعه مرتبط را یافتیم. در کل، 23 مطالعه را با 2648 شرکت‌کننده وارد کردیم. این مطالعات توانایی داروی مسکّن (مزیت) و عوارض جانبی (آسیب‌ها) انواع مختلف اکسی‌کدون را با یکدیگر یا با سایر داروهای مسکّن قوی مقایسه کردند.
نتایج کلیدی
به‌طور کلی، مطالعات نشان داده که اکسی‌کدون هنگامی که هر شش یا 12 ساعت مصرف شود یک داروی مسکّن قوی و موثر بوده و به اندازه سایر مسکّن‌های قوی، مانند مورفین موثر است.
تمام داروهای مسکّن قوی که در این مطالعات مورد بررسی قرار گرفتند نیز با تعدادی از عوارض جانبی مانند استفراغ، یبوست، و خواب‌آلودگی همراه بودند. به‌طور کلی، بین اکسی‌کدون و سایر داروهای مسکّن قوی تفاوتی وجود ندارد. توهمات (که افراد چیزهای خیالی، مانند شنیدن صدا را تجربه می‌کنند) به عنوان یک عارضه جانبی کمتر شایع هستند اما ما متوجه شدیم که احتمال بروز این عارضه با اکسی‌کدون کمتر از مورفین است.
به‌طور کلی، ما دریافتیم که شواهد فعلی شامل مطالعاتی است که تعداد کمی از شرکت‌کنندگان را دربرگرفتند و بسیاری از آنها (19%) مطالعات را تکمیل نکردند. با این حال، از آنجایی که تفاوت بسیار کمی بین اکسی‌کدون و مورفین وجود داشت، پژوهش بیشتر در این زمینه بعید است. مطالعاتی که اکسی‌کدون را با سایر مسکّن‌های قوی مقایسه کردند ممکن است مفید باشند.
کیفیت شواهد
کیفیت شواهد به دست آمده از مطالعات را با استفاده از چهار سطح رتبه‌بندی کردیم: بسیار پائین، پائین، متوسط، یا بالا. شواهد بسیار پائین به این معنی است که ما در مورد نتایج بسیار نامطمئن هستیم. شواهد با کیفیت بالا به این معنی است که ما در مورد نتایج بسیار مطمئن هستیم. به‌طور کلی کیفیت شواهد پائین یا بسیار پائین بودند، به دلیل مسائل مربوط به کیفیت و اندازه کاهش یافتند.
نتیجه‌گیری‌های نسخه قبلی این مرور تغییری نکرده‌اند. داده‌ها حاکی از آن است که اکسی‌کدون سطح مشابهی را از تسکین درد و حوادث جانبی کلی در مقایسه با سایر اوپیوئیدهای قوی مانند مورفین ارائه می‌کند. اگر چه درباره تسکین درد مزیت بالینی ناچیزی به نفع مورفین CR در برابر اکسی‌کدون CR شناسایی کردیم، پس از تجزیه‌وتحلیل حساسیت این کار را ادامه ندادیم و بنابراین ما این مهم را در نظر نمی‌گیریم. با این حال، در این تجزیه‌وتحلیل به‌روز شده، دریافتیم که اکسی‌کدون CR نسبت به مورفین CR اغلب با توهمات کمتری همراه است، اما کیفیت این شواهد بسیار پائین بود، بنابراین این یافته باید با احتیاط بیشتری مورد توجه قرار بگیرد. نتیجه‌گیری‌های ما با نتیجه‌گیری‌های مرورهای دیگر هم‌سو و سازگار هستند و نشان می‌دهند در حالی که قابلیت اطمینان پایه شواهد پائین است، با توجه به عدم وجود تفاوت‌های مهم درون این تجزیه‌وتحلیل، بعید به نظر می‌رسد که وجود مطالعات سربه‌سر (head to head studies) بزرگ‌تر مربوط به مقایسه اکسی‌کدون در برابر مورفین موثر باشد، اگرچه کارآزمایی‌های خوب طراحی شده برای مقایسه اکسی‌کدون با سایر آنالژزیک‌های قوی ممکن است مفید باشند. برای اهداف بالینی، اکسی‌کدون یا مورفین می‌توانند به عنوان اوپیوئیدهای خوراکی خط اول برای تسکین درد سرطان در بزرگسالان استفاده شوند.
بسیاری از افراد مبتلا به سرطان دچار درد متوسط تا شدیدی می‌شوند که نیاز به درمان با اوپیوئیدهای قوی مانند اکسی‌کدون (oxycodone) و مورفین (morphine) دارند. با این وجود، اوپیوئیدهای قوی، برای درد در همه افراد موثر نیستند، و همه آنها در همه افراد به خوبی تحمل نمی‌شوند. هدف از این مرور بررسی این نکته بود که اکسی‌کدون با تسکین درد و تحمل‌پذیری بهتری نسبت به سایر گزینه‌های آنالژزیک برای بزرگسالان مبتلا به سرطان همراه است یا خیر. این یک نسخه به‌روز شده از مرور اولیه کاکرین است که در مورد نقش اکسی‌کدون برای درد مرتبط با سرطان در سال 2015، شماره 2 منتشر شد.
ارزیابی اثربخشی و تحمل‌پذیری اکسی‌کدون با هر روش تجویز برای درد در بزرگسالان مبتلا به سرطان.
برای این نسخه به‌روز شده، ما پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL) در کتابخانه کاکرین، MEDLINE و MEDLINE In-Process (Ovid)؛ Embase (Ovid)؛ Science Citation Index، نمایه‌نامه استنادی مقالات کنفرانس‌های علمی - (ISI Web of Science)؛ BIOSIS (ISI)، و PsycINFO (Ovid) را تا نوامبر 2016 جست‌وجو کردیم. هم‌چنین چهار پایگاه ثبت کارآزمایی را جست‌وجو و منابع کتاب‌شناسی مطالعات مرتبط را بررسی کردیم، با نویسندگان مطالعات وارد شده نیز تماس گرفتیم. هیچ محدودیتی از نظر زبان، تاریخ، یا وضعیت انتشار اعمال نکردیم.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (گروه موازی یا متقاطع) مربوط به مقایسه اکسی‌کدون (هر فرمول یا روش تجویز) با دارونما (placebo) یا یک داروی فعال (از جمله اکسی‌کدون) از نظر سابقه درد سرطان در بزرگسالان با بررسی شدت/تسکین درد، حوادث جانبی، کیفیت زندگی، و ترجیح شرکت‌کنندگان را وارد کردیم.
دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج و مطالعات وارد شده را با استفاده از متدولوژی استاندارد کاکرین ارزیابی کردند. داده‌های مربوط به شدت درد را با استفاده از روش واریانس معکوس ژنریک (generic inverse variance method)، و حوادث جانبی را با استفاده از روش منتل-هنزل (Mantel-Haenszel)، متاآنالیز (meta-analysis) کردیم، یا این داده‌ها را همراه با کیفیت زندگی و داده‌های مربوط به ترجیح شرکت‌کننده به صورت روایت‌گونه (narrative) خلاصه کردیم. کیفیت کلی شواهد را با استفاده از سیستم درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.
برای این نسخه به‌روز، ما شش مطالعه جدید (1258 شرکت‌کننده) را برای ورود شناسایی کردیم. در مجموع، 23 مطالعه را وارد کردیم که در آنها 2648 شرکت‌کننده به کار گرفته شدند/تصادفی‌سازی شدند، که 2144 نفر از آنها برای اثربخشی و 2363 شرکت‌کننده برای ایمنی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. این مطالعات تعدادی از مقایسه‌های مربوط به داروهای مختلف را مورد بررسی قرار دادند.
تجزیه‌وتحلیل تجمعی سه مورد از چهار مطالعه در مورد مقایسه اکسی‌کدون با آزادسازی کنترل شده (controlled-release; CR) با اکسی‌کدون با آزادسازی سریع (immediate-release; IR) نشان داد که توانایی اکسی‌کدون CR و IR برای تسکین درد مشابه بود (تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD): 0.1؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.06- تا 0.26؛ شواهد با کیفیت پائین). تجزیه‌وتحلیل تجمعی از حوادث جانبی تفاوت معنی‌داری بین اکسی‌کدون CR و IR از نظر ضعف و ناتوانی (خطر نسبی (RR): 0.58؛ 95% CI؛ 0.2 تا 1.68)، پریشانی (RR: 0.78؛ 95% CI؛ 0.2 تا 3.02)، یبوست (RR: 0.71؛ 95% CI؛ 0.45 تا 1.13)، سرگیجه/گیجی (RR: 0.74؛ 95% CI؛ 0.4 تا 1.37)، خواب آلودگی/حالت خواب و بیداری (RR: 1.03؛ 95% CI؛ 0.69 تا 1.54)، خشکی دهان (RR: 1.14؛ 95% CI؛ 0.48 تا 2.75)، بی‌خوابی (RR: 1.04؛ 95% CI؛ 0.31 تا 3.53)، تهوع (RR: 0.85؛ 95% CI؛ 0.56 تا 1.28)، عصبانیت (RR: 0.57؛ 95% CI؛ 0.2 تا 1.64)، خارش (RR: 1.46؛ 95% CI؛ 0.65 تا 3.25)، استفراغ (RR: 0.66 ؛ 95% CI؛ 0.38 تا 1.15)، و متوقف کردن به دلیل حوادث جانبی (RR: 0.6؛ 95% CI؛ 0.29 تا 1.22) نشان نداد. کیفیت شواهد برای تمام این حوادث جانبی بسیار پائین بود. سه مورد از این چهار مطالعه نتایج مشابهی را برای مقبولیت درمان یافتند.
تجزیه‌وتحلیل تجمعی هفت مورد از نه مطالعه برای مقایسه اکسی‌کدون CR با مورفین CR نشان داد که تسکین درد پس از درمان با مورفین CR به میزان قابل توجهی بهتر از اکسی‌کدون CR بود (SMD: 0.14؛ 95% CI؛ 0.01 تا 0.27؛ شواهد با کیفیت پائین). با این وجود، تجزیه‌وتحلیل حساسیت این نتیجه را تایید نکرد (SMD: 0.12؛ 95% CI؛ 0.02- تا 0.26).
تجزیه‌وتحلیل تجمعی از حوادث جانبی تفاوت معنی‌داری بین اکسی‌کدون CR و مورفین CR از نظر پریشانی (RR: 1.01؛ 95% CI؛ 0.78 تا 1.31)، یبوست (RR: 0.98؛ 95% CI؛ 0.82 تا 1.16)، سرگیجه/گیجی (RR: 0.76؛ 95% CI؛ 0.33 تا 1.76)، خواب‌آلودگی/حالت خواب و بیداری (RR: 0.9؛ 95% CI؛ 0.75 تا 1.08)، خشکی دهان (RR: 1.01؛ 95% CI؛ 0.8 تا 1.26)، سوزش ادرار (RR: 0.71؛ 95% CI؛ 0.4 تا 1.26)، حالت تهوع (RR: 1.02؛ 95% CI؛ 0.82 تا 1.26)، خارش (RR: 0.81؛ 95% CI؛ 0.51 تا 1.29)، استفراغ (RR: 0.94؛ 95% CI؛ 0.68 تا 1.29)، و توقف درمان به دلیل حوادث جانبی (RR: 1.06؛ 95% CI؛ 0.43 تا 2.6) نشان نداد. با این حال، RR برای توهمات (hallucinations) پس از درمان با اکسی‌کدون CR در مقایسه با مورفین CR به میزان قابل توجهی پائین‌تر بود (RR: 0.52؛ 95% CI؛ 0.28 تا 0.97). کیفیت شواهد برای تمام این حوادث جانبی بسیار پائین بود. تفاوت‌های مشخصی در میزان مقبولیت درمان یا کیفیت رتبه‌بندی زندگی وجود نداشت.
مطالعات باقی‌مانده اکسی‌کدون را در فرمولاسیون‌های مختلف مقایسه کرده یا اکسی‌کدون را با اوپیوئیدهای مختلف جایگزین مقایسه کردند. هیچ مطالعه‌ای برتری یا ضعف بارزی را درباره اکسی‌کدون برای درد سرطان، هم‌چنین درباره عامل آنالژزیک یا نرخ حوادث جانبی و مقبولیت درمان نیافت.
کیفیت این شواهد با خطر بالا یا نامشخص سوگیری مطالعات و با عدم-دقت ناشی از نرخ عوارض پائین یا بسیار پائین یا تعداد شرکت‌کنندگان برای بسیاری از پیامدها محدود شده بود.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.