کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis) چیست؟
کولیت اولسراتیو یک بیماری التهابی طولانی‌مدت (مزمن) روده است که با درد (کرامپ‌های شکمی)، نیاز به عجله در رفتن به سرویس بهداشتی برای دفع مدفوع (فوریت مدفوع) و اسهال خونی مشخص می‌شود.
متوتروکسات (methotrexate) چیست؟
متوتروکسات دارویی است که پاسخ‌های طبیعی سیستم ایمنی بدن را کاهش داده و می‌تواند باعث کاهش التهاب مرتبط با کولیت اولسراتیو شود. زمانی که افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو نشانه‌هایی را از بیماری نشان دهند، به آن بیماری «فعال» گفته می‌شود؛ دوره‌های زمانی که نشانه‌ها متوقف می‌شوند، «بهبودی» نامیده می‌شوند.
پژوهشگران چه موضوعی را بررسی کردند؟
پژوهشگران به بررسی این موضوع پرداختند که متوتروکسات منجر به بهبودی افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال می‌شود یا خیر، و اینکه منجر به هر گونه آسیبی (عوارض جانبی) می‌شود یا خیر. پژوهشگران تا 26 جون 2014، متون علمی پزشکی را به‌طور گسترده‌ای جست‌وجو کردند.
پژوهشگران به چه نتایجی دست یافتند؟
آنها دو مطالعه را با مجموع 101 شرکت‌کننده شناسایی کردند. یکی از آنها مطالعه‌ای با کیفیت بالا (67 شرکت‌کننده) بود که متوتروکسات خوراکی (12.5 میلی‌گرم/هفته) را با دارونما (placebo) (قرص قند یا داروی تقلبی) مقایسه کرد. مطالعه دیگر (34 شرکت‌کننده) متوتروکسات خوراکی (15 میلی‌گرم/هفته) را با 6-مرکاپتوپورین (mercaptopurine) (یک داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی با دوز 1.5 میلی‌گرم/کیلوگرم/روز) و با 5-آمینوسالیسیلیک اسید (یک داروی ضدالتهابی در دوز 3 گرم/روز) مقایسه کرد.
در مطالعه با کیفیت بالا، هیچ تفاوتی میان گروه‌های درمان متوتروکسات و دارونما برای تعداد افرادی که بهبود یافتند و توانستند مصرف استروئیدها را متوقف کنند، وجود نداشت. این نشان می‌دهد که استفاده از دوز پائین (12.5 میلی‌گرم/هفته) متوتروکسات باعث بهبودی در کولیت اولسراتیو نمی‌شود. با این حال، به دلیل کم بودن تعداد افرادی که مورد ارزیابی قرار گرفتند، این نتیجه‌گیری نامطمئن است.
مطالعه کوچک‌تر دیگر، تفاوتی را میان متوتروکسات و دیگر درمان‌ها از لحاظ نسبتی از شرکت‌کنندگان که به بهبودی دست یافتند و توانستند مصرف استروئیدها را متوقف کنند، نشان نداد. به دلیل طراحی ضعیف مطالعه و کم بودن تعداد شرکت‌کنندگان، این نتیجه‌گیری نیز نامطمئن است.
عوارض جانبی گزارش‌شده در این دو مطالعه عبارت بودند از لوکوپنی (leucopenia) (کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون)، میگرن، بثورات پوستی (rash)، تهوع و سوء‌هاضمه (اختلال در هضم)، آلوپسی (alopecia) خفیف (ریزش مو)، افزایش خفیف در سطح آنزیم‌های کبدی (آسپارتات آمینوترانسفراز (aspartate aminotransferase))، تجمع چرک در بافت شکم (آبسه صفاقی)، سطوح پائین غیرطبیعی پروتئین آلبومین در خون (هیپوآلبومینمی (hypoalbuminemia))، و پنومونی (pneumonia).
در حال حاضر، نتایج کارآزمایی‌های پزشکی استفاده از دوز پائین متوتروکسات خوراکی (12.5 تا 15 میلی‌گرم/هفته) را برای القای بهبودی در کولیت اولسراتیو فعال تایید نمی‌کنند. مشخص نیست که دوز بالاتر متوتروکسات خوراکی، یا مصرف متوتروکسات از راه‌های مختلف (مثلا از طریق تزریق)، احتمال بهبودی را افزایش می‌دهد یا خیر.
در آینده، پژوهشگران باید مطالعه‌ای را با تعداد بیشتری از شرکت‌کنندگانی انجام دهند که دوز بالاتر متوتروکسات خوراکی را دریافت می‌کنند. در حال حاضر، دو مطالعه بزرگ در حال انجام است که دوز بالاتر متوتروکسات - تزریقی - را با دارونما در افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال (مطالعات METEOR و MERIT-UC) مقایسه می‌کنند. نتایج این مطالعات ممکن است عدم قطعیت را در مورد استفاده از متوتروکسات برای درمان کولیت اولسراتیو فعال برطرف کنند.
اگرچه متوتروکسات به خوبی تحمل شد، مطالعات هیچ مزیتی را برای متوتروکسات نسبت به دارونما یا گروه‌های مقایسه فعال نشان ندادند. نتایج برای پیامدهای کارآمدی درمان میان متوتروکسات و دارونما، متوتروکسات و 6-مرکاپتوپورین، و متوتروکسات و 5-آمینوسالیسیلیک اسید نامطمئن بودند. مشخص نیست دوز بالاتر یا تجویز وریدی دارو برای درمان القایی موثر است یا خیر. در حال حاضر هیچ شواهدی برای حمایت از استفاده از متوتروکسات در القای بهبودی در کولیت اولسراتیو فعال وجود ندارد. انجام یک کارآزمایی که در آن تعداد بیشتری از بیماران، دوز بالاتر متوتروکسات خوراکی را دریافت کنند، مورد نیاز است. در حال حاضر دو کارآزمایی کنترل‌شده با دارونما در ابعاد بزرگ در حال انجام هستند (METEOR و MERIT-UC) که کارآمدی و بی‌خطری متوتروکسات عضلانی یا زیر جلدی را در بیماران مبتلا به UC فعال ارزیابی کرده و ممکن است به ارائه شواهد حمایت‌کننده از استفاده از متوتروکسات به عنوان درمان کولیت اولسراتیو فعال کمک کنند.
کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis; UC) یک بیماری التهابی مزمن روده است. کورتیکواستروئیدها و 5-آمینوسالیسیلات‌ها (aminosalicylates) شایع‌ترین درمان‌های مورد استفاده برای مداوای این بیماری هستند. با این حال، بسیاری از بیماران برای بیماری مقاوم به استروئید و بیماری وابسته به استروئید نیاز به درمان سرکوب‌کننده سیستم ایمنی دارند. متوتروکسات (methotrexate) دارویی است که برای درمان انواع بیماری‌های التهابی، از جمله بیماری کرون (Crohn's disease)، موثر است. این مرور برای تعیین اثربخشی درمان با متوتروکسات در بیماران مبتلا به UC انجام شد. این مرور، نسخه به‌روز شده از یک مرور کاکرین است که قبلا منتشر شد.
ارزیابی کارآمدی و بی‌خطری (safety) مصرف متوتروکسات برای القای بهبودی در بیماران مبتلا به UC.
MEDLINE؛ EMBASE؛ CENTRAL و پایگاه ثبت تخصصی کارآزمایی‌های گروه IBD/FBD در کاکرین از ابتدا تا 26 جون 2014 جست‌وجو شدند. منابع مطالعه و مقالات مروری نیز برای یافتن کارآزمایی‌های بیشتر جست‌وجو شدند. چکیده‌های مقالات به دست آمده از نشست‌های علمی اصلی متخصصین گوارش نیز برای شناسایی پژوهش‌های منتشرشده فقط به صورت چکیده، مورد جست‌وجو قرار گرفتند.
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای که در آنها متوتروکسات با دارونما (placebo) یا یک مقایسه‌کننده فعال در بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو فعال مقایسه شد، برای گنجاندن در این مرور در نظر گرفته شدند.
دو نویسنده به‌طور مستقل از هم مطالعات را از نظر واجد شرایط بودن مرور کرده، داده‌ها را استخراج کرده، و کیفیت مطالعه را با استفاده از ابزار خطر سوگیری (bias) کاکرین بررسی کردند. معیار پیامد اولیه، نسبتی از بیماران بود که به بهبودی بالینی و قطع مصرف استروئیدها، طبق تعریف ارائه‌شده در مطالعات، دست یافتند و به عنوان درصدی از تعداد کل بیماران تصادفی‌سازی شده بیان شدند (آنالیز قصد درمان (intention-to-treat)). خطر نسبی (RR) و 95% فواصل اطمینان (95% CI) متناظر را برای پیامدهای دو حالتی (dichotomous outcome) محاسبه کردیم. کیفیت کلی شواهد حمایت‌کننده از پیامد اولیه با استفاده از معیارهای درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) بررسی شد.
دو مطالعه (101 بیمار) در این مرور گنجانده شدند. یک مطالعه (67 = n)، متوتروکسات خوراکی 12.5 میلی‌گرم/هفته) را با دارونما مقایسه کرد. مطالعه دیگر (n = 34) متوتروکسات خوراکی (15 میلی‌گرم/هفته) را با 6-مرکاپتوپورین (mercaptopurine) (1.5 میلی‌گرم/کیلوگرم/روز) و 5-آمینوسالیسیلیک اسید (3 گرم/روز) مقایسه کرد. مطالعه کنترل‌شده با دارونما، دارای خطر پائین سوگیری ارزیابی شد. مطالعه دیگر، به دلیل طراحی برچسب-باز (open-label)، در معرض خطر بالای سوگیری بود. تفاوت در نرخ بهبودی بالینی میان بیماران دریافت‌کننده متوتروکسات و دارونما از اهمیت آماری برخوردار نبود. چهل و هفت درصد (14/30) از بیماران گروه متوتروکسات در مقایسه با 49% (18/37) از بیماران گروه دارونما، در طول دوره مطالعه به بهبودی بالینی و قطع کامل مصرف استروئیدها دست یافتند (RR: 0.96؛ 95% CI؛ 0.58 تا 1.59). آنالیز GRADE نشان داد که کیفیت کلی شواهد حمایت‌کننده از این پیامد، با توجه به داده‌های بسیار پراکنده (32 رویداد)، در سطح پائین قرار داشت. در مطالعه‌ای که به مقایسه متوتروکسات خوراکی با 6-مرکاپتوپورین و 5-آمینوسالیسیلیک اسید پرداخت، تفاوت در نسبتی از بیماران که به بهبودی بالینی و قطع مصرف استروئیدها دست یافتند، دارای اهمیت آماری نبود. در طول 30 هفته، 58% (7/12) از بیماران گروه متوتروکسات در مقایسه با 79% (11/14) از بیماران گروه 6-مرکاپتوپورین (RR: 0.74؛ 95% CI؛ 0.43 تا 1.29) و 25% از بیماران گروه 5-آمینوسالیسیلیک اسید (RR: 2.33؛ 95% CI؛ 0.64 تا 8.49) به بهبودی بالینی و قطع مصرف استروئیدها دست یافتند. آنالیزهای GRADE نشان داد که کیفیت کلی شواهد، به دلیل داده‌های بسیار پراکنده (به ترتیب 18 و 9 رویداد) و خطر بالای سوگیری، در سطح بسیار پائین قرار داشت. در کارآزمایی کنترل‌شده با دارونما، دو بیمار (7%) به دلیل عوارض جانبی (لکوپنی (leucopenia)، میگرن (migraine)) از گروه متوتروکسات خارج شدند، و یک بیمار (3%) نیز به دلیل بروز بثورات پوستی (rash) از گروه دارونما خارج شد (RR: 2.47؛ 95% CI؛ 0.23 تا 25.91). عوارض جانبی در بیماران دریافت‌کننده متوتروکسات در مطالعه انجام شده با مقایسه‌کننده فعال شامل تهوع و سوء‌هاضمه (dyspepsia)، آلوپسی خفیف، افزایش خفیف سطح آسپارتات آمینوترانسفراز (aspartate aminotransferase)، آبسه صفاقی، هیپوآلبومینمی (hypoalbuminemia)، بثورات پوستی شدید و پنومونی (pneumonia) آتیپکال بودند.
این متن توسط مرکز کاکرین ایران به فارسی ترجمه شده است.